نمونه برداری آب یکی از اقدامات حیاتی برای انجام آزمایش های میکروبیولوژیکی و انتخاب روش های مناسب در تصفیه آب است و میتواند به شیوههای مختلف انجام شود. اجرای صحیح استانداردهای ارائه شده توسط سازمانهای مربوطه در این زمینه ضروری است. در ادامه به معرفی استانداردهای نمونه برداری آب (شامل نمونه برداری میکروبی و شیمیایی) و روشهای مختلف این کار و اطلاعات لازم در این خصوص خواهیم پرداخت.
نمونه برداری آب
نمونه برداری از آب به معنای انتخاب و جمع آوری مقداری آب از منابعی نظیر چاه عمیق یا رودخانه به گونه ای است که نمایانگر آب منبع اصلی باشد. هدف این کار انجام آزمایشهای میکروبی، شیمیایی و تحلیلهای فیزیکی است تا بر اساس دادههای به دست آمده، بهترین راهکارها برای حذف آلایندهها و تصفیه آب ارائه شود. عمدتاً هدف از نمونه برداری، آنالیز میکروارگانیسمها و باکتریهای بیماری زا موجود در آب است. به علت اهمیت بالای این فرایند و جلوگیری از تغییر فاکتورهای کیفیت آب به دلیل تماس با دستهای آلوده، رعایت استانداردهای متعدد برای کارکنان آزمایشگاهها ضروری است. این استانداردها شامل محل نمونه گیری، ظرف مورد استفاده و نحوه نگهداری از نمونه ها هستند.

روش های نمونه برداری آب
در حالت کلی و بدون در نظر گرفتن نوع منبع آب، میتوان روشهای نمونه برداری مختلف را به گروههای مشخصی تقسیم بندی کرد. این دسته بندی به ما کمک میکند تا هر روش را با دقت بیشتری بررسی کرده و بر اساس نیاز خود، از مناسب ترین روشها برای نمونه برداری استفاده کنیم.
- نمونه برداری لحظه ای
از بهترین روشهای نمونه برداری آب برای آزمایشهای میکروبی، اندازهگیری فاکتورهای مختلف در زمان و نقطه مشخص است. این روش معمولاً برای تهیه نمونه از آبهای چاهها، نهرها، اقیانوسها و منابع ذخیره آب بهکار میرود و نیازمند رعایت استانداردهای خاصی است.
در منابع روباز، لازم است ظرف نمونه برداری به گونه ای قرار گیرد که با سطح یا رسوبات موجود تماس نداشته باشد و نمونه برداری باید از نقطه ای انجام شود که فاصله کافی از خط ساحلی داشته باشد. برای نمونه برداری از منابع سرپوشیده مانند آبهای لولهکشی، توجه به فشار و سرعت خروج آب حائز اهمیت است؛ در شرایط نامناسب، لوله نمونه برداری باید به لوله آب وارد شود تا نمونه گیری به درستی انجام گیرد.
- نمونه برداری مداوم یا پیوسته
نمونه برداری مداوم یا پیوسته یکی از روشهای کاربردی و موثر در فرایند تجزیه و تحلیل آب است. این شیوه به طور خاص برای دستگاههای تجزیه آب طراحی شده و بهکار میرود تا به طور مداوم و بدون توقف، نمونههای مورد نظر را در فواصل زمانی مشخص و متناسب با نیاز دستگاه جمع آوری کند. در این روش، نمونهها به طور پیوسته تهیه شده و سپس مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرند تا بتوان اطلاعات دقیقی از کیفیت آب به دست آورد.
- نمونه برداری مرکب
نمونه برداری مرکب یکی دیگر از روشهای مؤثر در نمونه برداری آب است که در آن نمونهها در فواصل زمانی مختلف از نقاط متفاوت یک منبع آب جمع آوری میشوند. هدف اصلی این شیوه، آنالیز فاکتورهای شیمیایی و فیزیکی آب است، و به طور کلی برای آزمایشهای میکروبی مناسب نیست. یکی از نکات کلیدی در این روش، توجه به فواصل بین هر مرتبه نمونه برداری است که توصیه میشود این مدت زمان کمتر از ۲۴ ساعت باشد.
روشهای نمونه برداری از آب میکروبی و شیمیایی
روشهای نمونه برداری از آب میکروبی و شیمیایی باید به گونه ای انجام شود که قادر به نشان دادن پارامترهای مختلفی نظیر COD، BOD، TSS، نوع میکروارگانیسمها و pH باشد. برای نمونه برداری از آب چاه، آبهای آشامیدنی و آبهای سطحی، روشهای خاصی مورد استفاده قرار میگیرند که میتوانند به دقت این پارامترها را اندازه گیری کنند.
- نمونه برداری از آب آشامیدنی
نمونه برداری از آب آشامیدنی یکی از مراحل مهم در بررسی کیفیت آب است. در حالت کلی میتوان گفت که فرایند نمونه گیری از آبهای آشامیدنی که در لولههای آب قرار دارند، نسبت به سایر منابع آب از جمله چاهها یا آبهای سطحی آسان تر و سریع تر انجام میشود.
برای انجام صحیح این کار، ابتدا باید شیر آب را به مدت چند دقیقه باز نگه داشت تا آب جاری به طور کامل تازه گردد و از هرگونه آلاینده ای که ممکن است در لولهها باقی مانده باشد، پاک شود. پس از این مرحله، ظرف مناسب را باید از آب پر کرد تا نمونه برداری به درستی انجام گیرد و کیفیت آب به خوبی مورد بررسی قرار گیرد.
- نمونه برداری از آب های سطحی
در تهیه نمونه از آبهای سطحی مانند دریا، رودخانهها و نهرها، توجه به یکنواختی آب بسیار مهم است. به طور خاص، نمونه برداری نباید از فاصله کوتاهی نزدیک به محل ورود آب به جوی یا رودخانه انجام شود. بلکه توصیه میشود که نمونه گیری حداقل حدود ۴.۵ کیلومتر دورتر از محل انشعاب آب صورت گیرد تا کیفیت و نماینده بودن نمونه به درستی حفظ شود.

- نمونه برداری از آب چاه
در چاههای عمیق که دارای موتور الکتریکی هستند، پس از روشن شدن موتور و گذشت زمانی مشخص، باید مقداری از آب را به عنوان نمونه از شیر خروجی در ظروف مخصوص نگهداری کرد. اما اگر چاه فاقد موتور الکتریکی باشد، باید با استفاده از پمپ دستی، به آب اجازه داده شود که به مدت حداقل ۵ تا ۱۰ دقیقه جریان پیدا کند و سپس ظرف را از آب پر کرد.
- نمونه برداری از آب قنات
نمونه برداری از آب قنات یکی از مراحل مهم در بررسی کیفیت منابع آب است. برای انجام این کار، ابتدا درب بطری استریل شده را به آرامی باز کنید و از قسمت گردن بطری بگیرید. سپس باید بطری را به طوری در جهت خلاف جریان آب قرار دهید که به عمق مناسبی فرو برود، که این عمق بسته به عمق قنات متفاوت است.
بعد از قرار دادن بطری در عمق مناسب، بطری را به آرامی بچرخانید تا نقطه گردن آن به طور ملایمی رو به بالا قرار گیرد. این کار باعث میشود که بطری به طور مؤثری پر شود و آب مورد نظر جمع آوری گردد. در قنواتی که آلودگی را نشان میدهند، مهم است که دو نمونه مجزا برداشت شود؛ یکی از مادر چاه و دیگری از مظهر قنات. پس از آنکه نمونهها جمع آوری شدند، درب بطریها را مجدداً بسته و جهت آزمایش به آزمایشگاه ارسال نمایید تا تجزیه و تحلیل دقیق تری بر روی کیفیت آب صورت گیرد.
هزینه نمونه برداری آب
هزینه نمونه برداری آب بسته به عوامل مختلفی از جمله نوع آب (آشامیدنی، صنعتی، پساب و غیره)، تعداد و نوع پارامترهای مورد آزمایش (فلزات سنگین، مواد آلی، میکروبها و غیره)، محل نمونه برداری (عمق، دسترسی)، و آزمایشگاه انتخابی متغیر است. معمولاً هزینه شامل هزینه جمع آوری نمونه توسط متخصص، هزینه انتقال نمونه به آزمایشگاه، و هزینه تحلیلهای آزمایشگاهی میشود.
نمونه برداری آب آشامیدنی که نیاز به دقت و مستند سازی بیشتری دارد، اغلب گران تر از نمونه برداری آب صنعتی است. همچنین، نمونه برداری در مکانهای دور افتاده یا دشوار نیز هزینه بیشتری خواهد داشت. برای دریافت برآورد دقیق تر، توصیه می شود با آزمایشگاه رابین سبز آبان تماس بگیرید.